اداره پست

ايرانيان اولين ملتي وبدند كه اقدام به تأسيس تشكيلات منظم پست با عنوان چاپار كردند. براي اداره بهتر كشور داريوش هخامنشي دستور جاهاي به نام راه‌شاهي را صادر كرد كه 2400 كيلومتر مسافت داشت و به فاصله هر 24 كيلومتر چاپارخانه مي‌ساختند و اسب‌هاي تازه‌نفس در آن نگهداري مي‌كردند. پيك‌هاي دولتي بعد از رسيدن به چاپارخانه‌ها اسب‌هاي خود را عوض كرده و به حركتشان ادامه مي‌دارد. قرن‌ها بعد با تأسيس اتحاديه پستي جهاني ايران، جزء اولين كشورهاي دنيا بود كه به عضويت آن اتحاديه درآمد. با پيروزي انقلاب شيوه‌هاي نوين پستي روزبه‌روز گسترش پيدا كرد. كم‌كم ساختار سنتي پست حذف شد و سرويس‌هاي جديد و متنوع ايجاد شد.

شركت پست در اجراي طرح‌هاي كلان ملي از جمله توزيع كارت سوخت، توزيع كالابرگ، ثبت‌نام كارت ملي، ثبت‌نام تلفن همراه مشاركت فعالي داشته بطوريكه هم‌اكنون در دورافتاده‌ترين نقاط ايجاد دفاتر خدمات ارتباطي پست ايجاد شده و خدمات پستي ارائه مي‌دهند.

از انواع پست مي‌توان از پست پيشتاز، پست سفارشي، پست اكسپرس، پست عادي و پست دو قبضه را نام برد.

1 – پست پيشتاز: سريعترين پست در كشور است و بسته در كمتر از 48 ساعت به مقصد مي‌رسد.

2 – پست سفارشي: مدت زمان بيشستري طول مي‌كشد قيمتش از پست پيشتاز كمتر است و بيمه هم نمي‌شود.

3 – پست اكسپرس: در قبال پرداخت هزينه‌اي با اولويت و حق تقدم توزيع مي‌شود.

4 – پست عادي: شامل نامه‌ها و مطبوعاتي كه فرستندگان روي آنها تمبر الصاق مي‌كنند و در صندوق پستي مي‌اندازند.

5 – پست دوقبضه: به منظور اطمينان از رسيدن مرسوله، پست مبداء درخواست ارسال مرسوله به همراه قبض دوم را مي‌نمايد و هزينه‌اي جداگانه مي‌گيرد. قبض دوم به امضاي گيرنده مي‌رسد و با سريعترين پست برگشت داده مي‌شود. به منظور توسعه هر چه بيشتر، رقابت‌پذيري و پاسخگجويي مناسب به نيازهاي متنوع و جديد مشتريان در سال‌هاي اخير بخش خصوصي هم پا به عرصه گذاشت و به موازات اپراتور دولتي خدمت‌رساني مي‌كند.

1. کليات 1-1 مرسولاتی که حائز شرايط مندرج در كنوانسيون و آيين‌نامه‌ها نباشند، قابل قبول نيستند. مرسولات ارسالی به قصد فريبكاري يا با نيت پرهيز از پرداخت کامل هزينه‌های مربوطه نيز قابل قبول نيستند.
1-2 استثنائات مربوط به ممنوعات ذکر شده در اين ماده، در آيين‌نامه‌ها آمده‌اند.
1-3 كشورهاي عضو يا مجريان منتخب آنها مجازند ممنوعات ذکر شده در اين ماده را افزايش دهند که بلافاصله پس از درج آنها در راهنماي مربوط، قابل اعمال هستند.

2. ممنوعات در تمام انواع مرسولات2-1 قراردادن اقلام زير در همه انواع مرسولات ممنوع است:
2-1-1 مواد مخدر و روان‌‌گردان بنا به تعريف هيأت بين‌المللي كنترل مواد مخدر، يا ساير داروهاي غيرمجاز که در كشور مقصد ممنوع هستند؛
2-1-2 اقلام غيراخلاقي يا منافی عفت؛
2-1-3 اقلام جعلي و سرقتي؛
2-1-3 ساير اقلامي كه واردات يا داد و ستد آنها در کشور مقصد ممنوع است؛
2-1-4 اقلامي كه به لحاظ ماهيت يا بسته‌بندی، مي‏توانند مأموران يا عامه مردم را در معرض خطر قرار دهند يا موجب آلوده شدن يا خرابی ساير مرسولات، تجهيزات پستی يا دارايي اشخاص ثالث شوند؛
2-1-5 اسناد دارای جنبه مکاتبه شخصی و جاري كه بين اشخاصي به جز فرستنده و گيرنده مرسوله يا افرادي که با آنها زندگی می‌کنند، مبادله شود؛

3. مواد منفجره، قابل اشتعال يا راديواكتيو و كالاي خطرناک3-1 قراردادن مواد منفجره، قابل اشتعال يا ساير كالاي خطرناک و نيز مواد راديواکتيو در تمام انواع مرسولات ممنوع است.
3-2 قرار دادن وسايل انفجاري و مهمات نظامي اصل‌نما و مشقي شامل نارنجك اصل‌نما و مشقي، گلوله مشقي و امثالهم در تمام گروه‌هاي مرسولات ممنوع است.
3-3 استثنائاً كالاي خطرناك زير قابل قبول هستند؛
3-3-1 مواد راديواکتيو ارسالی در پست‌نامه‌ها و امانات پستی مذکور در بند ۱ ماده 16
3-3-2 مواد واگير ارسالی در پست‌نامه‌ها و امانات پستي مذکور در بند ۲ ماده ۱۶
3-3-3 پيل‌ها و باطری‌های ليتيومی ارسالی در مرسولات پست‌نامه و امانات پستی اشاره شده در بند ۲ ماده ۱۶

4. حيوانات زنده4-1 قراردادن حيوانات زنده در تمام انواع مرسولات ممنوع است.
4-2 استثنائاً موارد زير در پست‌نامه‌ها، به جز مرسولات بيمه، قابل قبول هستند:
4-2-1 زنبور، زالو و کرم ابريشم؛
4-2-2 انگل‌ها و اقلام دافع حشرات موذی به منظور کنترل اين حشرات که بين موسسات رسمي معتبر مبادله می‏شوند؛
4-2-3 مگس‌های خانواده "دراسوفيليد" به منظور تحقيقات زيستی پزشکی که بين موسسات رسمي معتبر مبادله می‏شوند.
4-3 استثنائاً موارد زير در امانات قابل قبول هستند:
4-3-1 حيوانات زنده‌اي که حمل آنها توسط پست طبق مقررات پستی کشورهای ذيربط مجاز باشد.

5. قراردادن مكاتبات در امانات5- 1 قراردادن موارد زير در امانات پستی ممنوع است:
5-1-1 مكاتبات به استثناي اسناد بايگاني، كه ميان اشخاصي به جز فرستنده و گيرنده مرسوله يا افرادی که با آنها زندگی می‌کنند، مبادله شود.

6. سکه، اسکناس و ساير اقلام با ارزش6-1 قراردادن سكه، اسکناس، هر نوع حواله بانكي يا اوراق بهادار بی‏نام، چک مسافرتی و پلاتين، طلا يا نقره(ساخته شده يا ساخته نشده) سنگ‌های قيمتی، جواهرات يا ساير اقلام با ارزش در موارد زير ممنوع است:
6-1-1 در مرسولات پست‌نامه غير بيمه؛
· تبصره" در صورتی که قوانين ملی کشورهای مبداء و مقصد اجازه دهد، اشياء مذکور را می‌توان در يك پاکت سربسته به عنوان مرسولات ثبتي ارسال کرد.
6-1-2 در امانات غير بيمه، به جز مواردی که در قوانين ملی کشورهای مبداء و مقصد مجاز شناخته شده است؛
6-1-3 در امانات غير بيمه مبادله شده بين دو كشوري كه امانات بيمه را مي پذيرند؛
· تبصره" هر كشور عضو يا مجري منتخب می‌تواند گذاردن شمش طلا در امانات بيمه يا غيربيمه، از مبداء يا به مقصد قلمرو خود يا به صورت ترانزيت مکشوفه از قلمرو خود را ممنوع سازد و همچنين مي‌تواند سقف ارزشي براي اين مرسولات تعيين كند.

7. اوراق چاپي (مطبوعات) و مرسولات براي نابينايان7-1 اوراق چاپي (مطبوعات) و مرسولات براي نابينايان نبايد:
7-1-1 حاوی هيچ يادداشت يا هر نوع مكاتبه‌ای باشد
7-1-2 حاوی هيچ تمبر پستی يا هرگونه پيش پرداخت، باطل شده يا باطل نشده، يا هيچ ورقه بهادار معرف ارزش پولی باشند، به استثناي مواردی که مرسوله حاوی کارت، پاکت يا لفافي دارای نشانی خواناي فرستنده يا نماينده وي در کشور مبداء يا مقصد مرسوله اصلی باشد که هزينه برگشت آن از پيش پرداخت شده است.

8. رفتار با مرسولات اشتباهاً قبول شده8-1 نحوه رفتار با مرسولاتی که اشتباهاً قبول شده‌اند در آيين‌نامه‌ها مشخص شده است. اما مرسولات حاوی اقلام مذکور در بندهای 1-1-2، 2-1-2، 1-3 و 2-3 در هیچ شرایطی نه به مقصد رهسپار، نه به گیرندگان تحویل و نه به مبدأ برگشت داده می‌شوند. اگر اقلام مذکور در بندهای 1-1-2، 1-3 و 2-3 در حالت ترانزيت كشف شوند، با چنين مرسولاتي طبق قوانين ملی کشور ترانزيت‌کننده رفتار خواهد شد.

شاید آن زمان كه هخامنشیان پیك و چاپار را برای فرستادن فرمان ها و نامه های سر به مهر حكومتی را طراحی می كردند هرگز به این نمی اندیشیدند كه روزی فرا خواهد رسید كه سیستم انحصاری ارتباطات، درخدمت نیازهای عموم جامعه قرار بگیرد . شاید آن زمان كه ایستگاه های چاپاری درفواصل منظم ، تاسیس می شدند، سازندگان آن هرگز تصور نمی كردند كه این چاپارخانه ها، روزی درفرگشت خود به شكل باجه های پستی در همه شهرها درخواهند آمد. گردونه تاریخ گشت و گشت و چرخه نیازهای مردم جوامع به گونه ای شكل گرفت كه پست به مثابه یك نهاد ارتباطی واقعاً لازم، درسبد نیازهای زندگی اجتماعی قرارگرفت. در قاعده كلی ، می توان گفت كه جوامعی با ساختارهای اقتصادی و اجتماعی سنتی ، دارای اداره پست سنتی هستند . پستی كه به وسیله آن مكاتبات و مراسلات سنتی با استفاده از روش ها و ابزارهای سنتی جا به جا می شوند . در این نوع از ادارات پست، شیوه های سنتی مدیریت اعمال می شود . نقطه مقابل آن، جوامع صنعتی هستند كه ادارات این جوامع برخاسته از سازوكار بنیادهای اقتصادی و نیازهای متنوع و پیشرفته است . مسلماً درچنین جوامعی اداره پست نیز باید فرایندهای متناسب با نیازهای روزافزون و همیشه درحال تغییر را طراحی و اجرا نماید . پست در ایران از زمان میرزاتقی خان فراهانی معروف به امیركبیر به پدیده ای اجتماعی تبدیل شد و با رشد زندگی شهرنشینی و گسترش بروكراسی و شكل گیری سازمان های اداری به سبك و سیاق غربی فراگیر شد و در دوران پهلوی بر سرعت و دامنه آن افزوده شد و خلاصه در بعد از فروپاشی پهلوی و پس از پیروزی انقلاب اسلامی درایران، پست نیز همپای سایر سازمان ها و ادارات آمادگی اش را برای انجام ماموریت های ذاتی خود اعلام و به منصه ظهور گذاشت .امروزه تصور جامعه ای بدون حضور و وجود پست ، تصوری باطل و رویایی به نظر می رسد .

باتوجه به این مقدمه كوتاه باید دید كه نقش و كاركرد اجتماعی پست چیست ؟

دركنارِ كاركردهای اقتصادی، فرهنگی و... پست، كاركردهای اجتماعی پست از اهمیت ویژه ای برخوردار است . اهمیت این كاركرد از اهمیت زندگی اجتماعی برمی خیزد. جمله مشهورِ فلاسفه را همه به یاد داریم كه گفته اند: " انسان موجودی اجتماعی است " . اجتماعی بودن انسان، ارادی و خودخواسته نیست بلكه به تنوع نیازهای زیستی انسان برمی گردد . فقط در داستان روبنسن كروزوئه است كه یك انسان ، درجزیره ای متروك و دورافتاده سعی می كند یك تنه با سرما و گرما و گرسنگی و خطرات طبیعی بجنگد . جالب است كه روبنسن ناگزیر می شود با جانوران آن جزیره بنای دوستی و همكاری را بگذارد تا اموراتش بگذرد. جالب تر آن است كه در پایان داستان می خوانیم كه روبنسن با یك كشتی كه راه را گم كرده بوده و سر از سواحل آن جزیره درآورده بود به جامعه انسانی برمی گردد .

برقراری ارتباطات چندوجهی :

الف ) برقراری ارتباط مردم با مردم

مردم دارای مراودات روزانه گوناگون با هم هستند. مردم خواه ناخواه برای همدیگر نامه و كارت و هدیه و سوغات می فرستند. اگرچه با تحولات فناوری و توسعه ارتباطات الكترونیكی حجم نامه ها كاهش یافته است اما هنوز بخش قابل توجهی از مرسولات متبادله بین مردم مانند بسته های هدایا و سوغات كه به مناسبت های گوناگون فرستاده می شود، حالت فیزیكی دارد. به بیان دیگر، اگرچه مردم به جای نامه نگاری سنتی در قالب كاغذ و پاكت، از پیام های تصویری و اخیراً از نامه های الكترونیكی و پیام های كوتاه مخابراتی از طریق گوشی های دستی و سیار استفاده می كنند، اما هنوز بسته ها یعنی اصل و فیزیك بسته ها باید ارسال شود . چرا كه تكنولوژی های تاكنونی هنوز نتوانسته اند برای ارسال بسته ها شیوه جایگزینی را طراحی كنند. یعنی بسته ها برخلاف نامه ها كه تغییر كاربری داده اند، آلترناتیوی ندارند. درحوزه های برون مرزی نیز پست، متولی امر ارسال نامه ها و بسته هاست. چرخه نیازهای بشری و لزوم برقراری ارتباطات بین المللی مردم جهان، نقش و كاركرد پست را با اهمیت جلوه می دهد .

ب ) برقراری ارتباط مردم با سازمان ها و ادارات

مردم علاوه بر این كه ناگزیرند با هم مراودات پستی داشته باشند، نمی توانند با ادارات و سازمان ها رابطه نداشته باشند. به طور روزمره، كارهای اداری زیادی وجود دارد كه برای انجام دادن و حل آن ها ، چاره ای جز مراجعه به ادارات و سازمان های دولتی و غیردولتی نیست. با توجه به افزایش جمعیت شهرها و بعضاً دوری مسافت ها، مراجعه حضوری به ادارات و سازمان ها، یا به راحتی میسر نیست و یا اگر میسر باشد، مستلزم زمان و هزینه های زیادی خواهد بود. ساختار انعطاف پذیر پست می تواند شیوه مكاتبه را جایگزین شیوه مراجعه نماید . این شیوه علاوه بر فوایدی كه تاكنون برشمرده شد، در ایجاد سلامت اداری و جلوگیری از تالی فاسدها نیز نقش مفید و موثری را ایفا می كند .

ج ) برقراری ارتباط سازمان ها و ادارات با مردم

سازمان ها و ادارات دولتی و خصوصی در كنار كار اصلی خود كه خدمت رسانی به شهروندان است، وظایف نظارتی و حقوقی و قضایی و مالیاتی و... را نیز برعهده دارند كه مجبورند نتیجه پیگیری های خود را به اطلاع ذی نفعان برسانند. پست با برخورداری از شبكه مویرگی توزیع، احكام و اظهاریه ها و احضاریه ها و قبوض مصرف حامل های انرژی و صدها مدرك دیگر را در نشانی ذی نفعان به دستشان می رساند. باتوجه به اهمیت رازداری و حفظ حیثیت مردم، ماموران پست با صلاحیت ترین كسانی هستند كه به اماكن مسكونی و اداری رفت و آمد می كنند. تحصیل این اعتماد اجتماعی، نتیجه سال ها خدمت و آزمون هایی است كه پست و مامورانش ، كارنامه موفقی در آن دارند . این موقعیت اجتماعی را باید بزرگ ترین سرمایه ی اجتماعی پست به حساب آورد.

ضریب نفوذ در اقصی نقاط كشور

شبكه گسترده دسترسی به نقاط دورافتاده شهری و روستایی یكی دیگر از ویژگی ها و نقاط مثبت پست به شمار می رود. اگر مخابرات پرنفوذترین شبكه ارتباطی كشور است به واسطه زیر ساخت ها و بسترهای فناوری آن است. اما پست با ابزارهای سنتی و فیزیكی خود توانسته است قوی ترین شبكه ارتباطی را طراحی و اجرا نماید. شركت هایی كه در كنار پست ، وظیفه ارسال مراسلات را به عهده دارند و به عنوان پست خصوصی شناخته می شوند و یا باربری ها و شبكه حمل ونقل جاده ای و ریلی و هوایی و دریایی باهمه امكانات و ناوگان خود هنوز نتوانسته اند جای پست را بگیرند چرا كه یكی از عمده ترین تفاوت های شبكه های حمل و نقل غیرپستی با پست در این است كه پست برابر ماموریت تعریف شده اش ، مرسولات را تا نشانی محل سكونت و كارِ گیرندگان، حمل و توزیع می كند درحالی كه باربری ها و شركت های حمل ونقل، كالاها و محمولات را تا شهرمقصد برده و در انبار توشه ترمینال ها و باربری ها متوقف می كنند. دراین صورت، گیرندگان ناگزیرند با مراجعه حضوری به انبارها و دفترهای تعیین شده، نسبت به تحویل محمولات و مرسولات خود اقدام نمایند كه این كار مستلزم اتلاف وقت و هزینه است .

كمك به بهبود امنیت اجتماعی و روانی

هنگامی كه شهروند می داند سازمانی ارتباطی به نام پست وجود دارد كه می تواند به مقرِ او مراجعه كند و مرسوله اش را برای ارسال تحویل بگیرد و یا سازمانی وجود دارد كه مرسولات مهم او را در هر زمانی كه فرستنده تعیین كرده است در نشانی اش تحویل دهد و برگه ها و اسناد محرمانه از قبیل احكام قضایی و حقوقی را در لباس مامور پست به او برساند، علاوه بر آن كه از لحاظ روانی و روحی در آرامش قرارمی گیرد، از نظر اجتماعی نیز احساس امنیت می كند . دیگر نیازی نیست تا مامور كلانتری و یا ضابط دادگستری به درِ خانه شهروند مراجعه كند و به خاطر حضور شناخته شده اش حریم امنیت و حیثیت خانوادگی او را در انظار با مشكل مواجه كند. آن كه به نشانی اماكن مسكونی افراد مراجعه می كند، مامور پست است و مامور پست، كارش تحویل نامه هاست و كسی چه می داند كه غیر از نامه، چه چیزی در چنته نامه رسان است ؟!.

جلوگیری از سفرهای غیرضرور درون و برون شهری

اگر قرار است كه شهروندان جز برای كار و تفریح ازخانه بیرون نیایند، حجم قابل توجهی از سفرهای زاید درون شهری و برون شهری كاهش می یابد و در اثر آن آسیب ها و خطرات مترتب برآن نظیر تصادفات ، سرقت های خیابانی كاهش می یابد. حضور فعال پست باعث خواهد شد كه خودروهای شخصی كه برای انجام كارهای روزانه در رفت و آمدند كاهش پیدا كنند و از این محل آلودگی هوای كلان شهرها كاهش یابد. صرفه جویی در وقت و انرژی و هزینه های جاری مترتب بر ترانسپورت كه این امر موجب صرفه جویی در هزینه های عمومی دولت ها می شود، ویژگی دیگر خدمات اجتماعی پست محسوب می شود. به این ها، مزایایی از قبیلِ امانتداری، اعتمادعمومی شهروندان به پست را اضافه كنید تا سازمانی كارآمد و مردمی در مقابل جامعه نمودارشود ...

دفتر روابط عمومی از تمامی همکاران و علاقمندان دعوت می نماید تا مطالب خود را در قالب مقاله، گزارش و یادداشت با محوریت "پست" به این دفتر ارسال تا پس از بررسی در رسانه ها چاپ و منتشر گردد.